روش های تحقیق و انواع مطالعات در پزشکی

پژوهشگران در علوم پزشکی همواره سعی دارند ارتباط بین یک یا چند رویداد یا خصوصیت را با سایر موارد بیابند. مانند ارتباط بین ابتلا به یک بیماری و عواملی چون بودن در معرض یک عنصر سمی، داشتن بیماری خاص در خانواده و ... . براین اساس متغیر مورد بررسی متغیر وابسته و سایر عوامل اثرگذار برآن متغیرهای مستقل نامیده می شوند . ارتباط میان متغیرهای وابسته و مستقل با دو روش مطالعات تجربی و غیر تجربی مورد بررسی قرار داده می شود.

مطالعات تجربی: 
در این روش محقق بر روی متغیرهای مستقل کنترل دارد و می تواند آن ها را تغییر دهد . از این رو به این مطالعات ، مطالعات مداخله ای نیز گفته می شود. برای مثال در یک مطالعه خاص هدف بررسی تاثیر یک داروی خاص بر درمان یک بیماری است . در یک بررسی تجربی محقق می تواند برای بررسی اثر دارو به گروهی از بیماران دارو بدهد و به گروه دیگر دارو ندهد. این روش اگر به درستی اجرا شود می تواند نتایج مناسبی را به همراه داشته باشد .اما در عین حال مهمترین اشکال وارد بر آن عدم امکان استفاده از این روش در صورتی است که سبب افزایش خطر یا آسیب های فیزیکی و غیرفیزیکی برای آزمودنی شود. مثلا اگر محقق بخواهد اثر مصرف دخانیات بر بوجود آمدن یک بیماری را طی 15 سال مورد مطالعه قرار دهد ، این مطالعه عملا امکان پذیر نیست (به این مطالعه یک مطالعه ی آینده نگر می گویند زیرا داده ها در طول زمانی از لحظه ی شروع تحقیق حاصل می شوند .) . در چنین مواردی از افرادی استفاده می شود که این عمل را در طی زندگی خود انجام می دهند.در مثال فوق وجود یا عدم وجود بیماری در افرادی که طی سال های گذشته مصرف دخانیات داشته اند بررسی می شود .

روش تحقیق در مطالعات پزشکی معمولا به صورت کارآزمایی بالینی است . کارآزمایی های بالینی سعی دارند که یک عامل را (هماننداستفاده ازدارو) مجزاکرده و با ثابت نگه داشتن سایر عوامل (مانند سن وفشارخون افراد) به بررسی سهم عامل جداشده (دارو) برسلامت بیمار بپردازد .براین اساس مفهوم گروه شاهد به صورت زیر تعریف می شوند.

گروه شاهد :
بیماران کارآزمایی بالینی به دو گروه آزمایش(یا گروه تجربی) و گروه شاهد تقسیم می شوند. گروه آزمایش گروهی است که تحت درمان مورد پژوهش قرار می گیرد (داروی مورد نظر را دریافت می کند) وگروه شاهد گروهی است که درمان مورد پژوهش را دریافت نمی کند(داروی مورد نظر به این گروه داده نمی شود) . حال ممکن است به گروه شاهد هیچ دارویی داده نشود که به آن گروه شاهد بدون درمان می گویند و در تفسیر نتایج این احتمال را باقی می گذارد که ازبین رفتن علائم بیماری در افرادی که دارو را دریافت کرده اند به مصرف دارو وابسته نبوده است و تنها تلقین ناشی از مصرف دارو در بیماران باعث این امر شده است.

باید توجه داشت که در حالت دیگر می توان برای گروه شاهد دارونما (پلاسبو) و برای گروه آزمایش داروی واقعی را تجویز نمود . در این صورت اثردرمان مورد نظر کاملا قابل بررسی است .

برای تقسیم افراد به گروه آزمایش و شاهد روش های مختلفی وجود دارد از جمله :

1- تصادفی سازی: 
تصادفی سازی به این معنی است که افراد به صورت تصادفی در گروه ها ی تعریف شده قرار گیرند تا اثرات متغیرهای خارجی یکسان شوند . قراردادن بیماران به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و شاهد مارا از سوگرایی محافظت می کند.به طور مثال اگرتمام مردان را دریک گروه و زنان را در گروه دیگر قرار دهیم احتمال اثرگذاری عامل جنسیت بر نتایج وجود دارد .

از آنجایی که تصادفی کردن نمی تواند به محقق اطمینان دهد که دو گروه شاهد و آزمایش در همه ی اشکال یکسان هستند و کاملا قابلیت مقایسه شدن را دارا می باشند.بنابراین مفهوم دیگری تحت عنوان همسان سازی ارائه می شود .

2- همسان سازی‌: 
در این روش هر بیمار در گروه آزمایش با بیماری در گروه شاهد که از لحاظ خصوصیات مربوط با او همسان است، جفت می شود. برای مثال اگر جنسیت، نژاد و سن عوامل مهمی هستند که برروی بیماری تحت مطالعه اثر می گذارند ،هر بیمار تحت گروه آزمایش با بیماری تحت گروه شاهد که از لحاظ این عوامل یکسان هستند ، همسان سازی می شود .

3- تصادفی سازی طبقه بندی شده :
 این روش ترکیبی از دو تکنیک قبل می باشد . در این روش جمعیت تحت مطالعه ابتدا با توجه به عوامل مهم (مانند نژاد، سن و وخامت بیماری) به گروه های فرعی تقسیم می شوند. سپس تعداد یکسان بیماران از هر گروه فرعی به صورت تصادفی انتخاب شده و در گروه های آزمایش و شاهد قرار می گیرند. بنابراین دو گروه مشابه هستند ولی عضویت دقیق افراد در گروه ها تصادفی می باشد.

مطالعات غیر تجربی :
مطالعات غیر تجربی یا مشاهده ای در دو دسته کلی مطالعات توصیفی و مطالعات تحلیلی قرار می گیرند .

مطالعات توصیغی (یا اکتشافی) ‌: 
ایننوع مطالعات قصد دارند تا به توصیف وقوع و توزیع بیماری یا هر پدیده ی دیگر بپردازند . به بیان دیگر این نوع مطالعات سعی در ارائه ی تفسیر یا آزمایش یک تئوری یا فرضیه ندارند بلکه تنها سعی دارند تا توصیفی برای فراوانی بیماری یا سایر پدیده های مورد علاقه مطابق با مکان ها ، زمان ها و افراد بوجود بیاورند . به همین دلیل در این نوع مطالعه از آماره های توصیفی استفاده می شود .

از آنجایی که مطالعات توصیفی اغلب اولین روش جهت مطالعه ی یک بیماری خاص است، آن ها را مطالعات اکتشافی نیز می نامند .این مطالعات سعی در ایجاد فرضیاتی برای آزمون در مطالعات تحلیلی دارند .برای مثال مطالعه اکتشافی در مورد بیماری که طبیعت آن هنوز ناشناخته است می تواند فرضیات مهمی را فراهم آورد .

مطالعات تحلیلی:
این مطالعات قصد دارند تا به آزمون فرضیات یا ایجاد تفسیرهایی در مورد بیماری یا سایر پدیده ها بپردازند . این آزمون ها اغلب به کمک مطالعات توصیفی تعریف می شوند و به وسیله ی روش های مختلف آماری قابل بررسی می باشند .

 

منبع : زودآموز آمار حیاتی نوشته ی آنتونی گلیسر   

Glaser , Anthony N   

ترجمه دکتر پیمان سلامتی .نشر طبیب .