ساختن طرح سلسله مراتبی

منظور از سلسله مراتبی نمایش گرافیکی از یک مسئله پیچیده است که در رأس آن هدف کلی مسئله و در سطوح بعدی معیارهای انتخاب گزینه ها و گزینه های مورد بررسی قرار می گیرد. در بحث تحلیل سلسله مراتبی با توجه به هدف کلی مورد نظر و با استفاده از معیارهای انتخاب مختلف، در پی اولویت بندی گزینه های مرتبط با هدف مورد مطالعه هستیم. 
به طور مثال فرض کنید می خواهیم در مورد خرید مسکن از بین سه منزل مورد نظر با توجه به معیارهایی مانند قیمت، نزدیکی به محل کار، فرهنگ مردم محله، نزدیکی به مراکز خرید و مدرسه، تصمیم گیری نماییم. برای این منظور از روش تحلیل سلسله مراتبی استفاده می شود. حال سؤالی که در اینجا باید به آن پاسخ داد این است که ساختار سلسله مراتبی تعریف شده باید به چه صورت باشد؟ 

انواع سلسله مراتبی ها :

ساختارهای سلسله مراتبی در یک نگاه کلی به دو گروه تقسیم می شوند :
1. سلسله مراتبی ساختاری (Structural Hierarchies) و2. سلسله مراتبی وظیفه ای(Hierarchies Functional)
در یک سلسله مراتبی ساختاری عناصر عموما به صورت فیزیکی با یکدیگر در ارتباط می باشند. به طور مثال موجودات به دو دسته رشدکننده و غیر رشد کننده تقسیم می شوند. در این بین رشدکنندگان به دو دسته نباتات و حیوانات قابل تقسیم هستند و به همین ترتیب حیوانات و نباتات به زیر دسته هایی تقسیم می شوند.
در مقابل در سلسله مراتبی های وظیفه ای اجزاء به صورت اعتباری یا وظیفه ای با هم مرتبط بوده و یک سیستم را تشکیل می دهند. به عنوان مثال خرید یک اتومبیل به عوامل مختلفی مانند هزینه، مصرف سوخت، ایمنی، مدل و... بستگی دارد. این عوامل به فرد تصممیم گیرنده و شرایط وی ارتباط دارد. هر سلسه مراتبی وظیفه ای از یک سری سطوح تشکیل شده است به طوریکه در بالاترین سطح عنصر هدف واقع می شود و در سطوح بعدی معیارها و زیرمعیارها (در صورت وجود) و نهایتا گزینه های مورد بررسی، قرار می گیرند. 
زیرمعیارها زمانی مورد استفاده قرار می گیرند که نیاز باشد هریک از معیارها به صورت جزئی تر مورد بررسی قرار گیرند. باید توجه داشت که لزومی ندارد تمام معیارها دارای زیرمعیار باشند. به عنوان مثال فرض کنید که برای انتخاب بهترین مدرسه سه گزینه A،B و C مطرح است. معیارهایی که برای انتخاب این مدارس درنظرگرفته می شوند عبارتند از فعالیتهای آموزشی، فرهنگی و اجتماعی. معیار فعالیت های آموزشی خود به مواردی مانند کیفیت آموزشی، استاندارد کلی دانش آموزان، نظم، آمادگی برای دانشگاه و آموزش های جانبی تقسیم می شود. در اینصورت نمودار این سلسله مراتبی مانند زیر خواهد بود.

به طور کلی بیان یک قانون مشخص برای ساختن سلسله مراتبی کار مشکلی است. اما در عین حال باید به توصیه هایی در این مورد توجه نمود : 
1. مشخص نمودن هدف نهایی و اینکه مهم ترین سؤال چیست.
2. مشخص نمودن معیارهایی که در اهداف جزئی مؤثر هستند. 
3. تعین زیرمعیارهای هر معیار و دقت در اینکه ممکن است زیرمعیارها به صورت فاصله های عددی یا به صورت کیفی مانند بسیار زیاد، زیاد، متوسط، کم و بسیار کم و از این قبیل باشند. 
4. تعین گزینه ها و خروجی ها.

منبع : فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP / نوشته دکتر سید حسن قدسی پور / انتشارات دانشگاه صنعتی امیر کبیر / 1391