1- مقدمه
برخی را عقیده بر این است که علم همان روش است. در هر حال می توان به خوبی پذیرفت که هیچ علمی فاقد روش نیست و دست آورد های هر پژوهش علمی به همان نسبت حائز ارزشند که با روشهائی درست اخذ شده باشند(ساروخانی،1382). از رهگذر پژوهش و تجربه است که نا آزموده در بوته آزمایش قرار میگیرد و در ژرفنای تاریک نا آگاهی، بارقه روشن اکتشاف و آگاهی تلألو می یابد.
روش معادل فارسی واژه method (مشتق از واژه یونانی rσοО یعنی در طول و taεm یعنی راه) به معنای دقیق "در پیش گرفتن راهی" و یا معین کردن گامهائی است که برای رسیدن به هدفی میباید با نظمی خاص برداشت(خاکی،1378).
پژوهش و روش علمی اگر یک چیز نباشند کاملا نزدیک و وابسته به یکدیگرند(هومن،1373). روش علمی یا روش پژوهش علمی، فرایند جستجوی منظم برای مشخص ساختن یک موقعیت نا معین است(بازرگان و دیگران،1376). در نهایت باید اذعان نمود دستیابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد شد مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرید. به عبارت دیگر پژوهش از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع پژوهش(خاکی،1378).
2- روشهای شناخت
شناخت شناسی نخستین گام و سنگ بنای آشنائی با روشهای پژوهش است. روشهای شناخت متعدد است و قدمتی به بلندای تاریخ بشر دارد. برای نمونه شناخت از طریق سیر و سلوک و عرفان یا شناخت از طریق مراجعه به افراد با صلاحیت از راه های کسب معرفت می باشند اما در روشهای تحقیق با دو رویکرد اصلی از شناخت مواجه هستیم:
رویکرد خردگرایانه یا Rationalistic approach: این رویکرد بر پایه قدرت تفکر استوار است و فرض بنیادی این روش آن است که عقل قادر به شناخت همه پدیده ها می باشد. استدلال قیاسی یعنی رسیدن از کل به جز اساس رویکرد خردگرایانه است که با مطالعات ارسطو آغاز شده است.
رویکرد تجربی یا طبیعت گرایانه یا Naturalistic approach: این پارادایم بر پایه اصول پوزیتیویسم (Positivism) استوار است یعنی فرض می شود واقعیت چیزی است که فرد می تواند به وسیله حواس خود آن را تجربه کند. بنابراین می توان متغیرهای یک پدیده پیچیده را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد. استدلال استقرائی یعنی رسیدن از جز به کل اساس رویکرد تجربی است که در دوران رنسانس در برابر رویکرد خردگرایانه مطرح شد.
هر پژوهش علمی دارای دو مرحله است . مرحله اول با استدلال قیاسی شروع می شود و در مرحله دوم با استدلال استقرائی به پایان می رسد:
مرحله اول (استدلال قیاسی) : مبانی نظری و پیشینه پژوهش --> فرضیه سازی --> تدوین گویه ها و سنجه های هر فرضیه
مرحله دوم (استدلال استقرائی) : جمع آوری، تلخیص و تجزیه و تحلیل داده ها --> نتیجه گیری و فرضیه سازی