آموزش مدل معادلات ساختاری

مقدمه

از جمله تحلیل‌های همبستگی، تحلیل ماتریس کوواریانس یا ماتریس همبستگی است. با توجه به هدف تحقیق و تحلیل‌هائی که روی این ماتریس صورت می‌گیرد به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: تحلیل عاملی Factor Analysis و مدل معادلات ساختاری Structural equation model, SEM . هر دو این تحلیل‌ها از طریق نرم افزار لیزرل قابل انجام است.
مدل معادلات ساختاری یا Structural Equation Model یک ساختار علی خاص بین مجموعه‌ای از سازه‌های غیرقابل مشاهده است. یک مدل معادلات ساختاری از دو مولفه تشکیل شده است: یک مدل ساختاری که ساختار علی بین متغیرهای پنهان را مشخص می‌کند و یک مدل اندازه‌گیری که روابطی بین متغیرهای پنهان و متغیرهای مشاهده شده را تعریف می‌کند.

دسته بندی روش های تحقیق

روشهای پژوهش در علوم رفتاری را معمولا با توجه به دو ملاک هدف و ماهیت تقسیم بندی می کنند (حافظ نیا،1382).

• دسته بندی روش های تحقیق بر اساس هدف
براساس هدف پژوهش ها به پژوهش های بنیادی و کاربردی تقسیم می شوند. البته زهره سرمد معتقد است پژوهش ها براساس هدف به سه دسته تقسیم می شوند: تحقیق بنیادی، تحقیق کاربردی و تحقیق و توسعه. با عنایت به توضیحات زیر می توان گفت تحقیق و توسعه خود یک نوع تحقیق کاربردی است.

- تحقیق بنیادی: پژوهشی است که به کشف ماهیت اشیاء پدیده‌ها و روابط بین متغیرها، اصول، قوانین و ساخت یا آزمایش تئوری‌ها و نظریه‌ها می‌پردازد و به توسعه مرزهای دانش رشته علمی کمک می‌نماید. هدف اساسی این نوع پژوهش تبیین روابط بین پدیده ها، آزمون نظریه ها و افزودن به دانش موجود در یک زمینه خاص است. برای مثال "بررسی رابطه اعتماد و تعهد در روابط صنعتی" یک نمونه تحقیق بنیادی است. سطح گفتمان کلی و انتزاعی در حوزه یک علم است. تحقیق بنیادی می تواند نظری یا تجربی باشد. تحقیق بنیادی نظری از روش‌های استدلال عقلانی و قیاسی استفاده می‌کند و بر پایه مطالعات کتابخانه‌ای انجام می‌شود. تحقیق بنیادی تجربی از روش‌های استدلال استقرائی استفاده می‌کند و بر پایه روشهای میدانی انجام می‌شود.

- تحقیق کاربردی: پژوهشی است که با استفاده از نتایج تحقیقات بنیادی به منظور بهبود و به کمال رساندن رفتارها، روش‌ها، ابزارها، وسایل، تولیدات، ساختارها و الگوهای مورد استفاده جوامع انسانی انجام می‌شود. هدف تحقیق کاربردی توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. در اینجا نیز سطح گفتمان انتزاعی و کلی اما در یک زمینه خاص است. برای مثال "بررسی میزان اعتماد مشتریان به سازمان فرضی" یک نوع تحقیق کاربردی است.

مقدمه ای بر روش پژوهش

1- مقدمه

برخی را عقیده بر این است که علم همان روش است. در هر حال می توان به خوبی پذیرفت که هیچ علمی فاقد روش نیست و دست آورد های هر پژوهش علمی به همان نسبت حائز ارزشند که با روشهائی درست اخذ شده باشند(ساروخانی،1382). از رهگذر پژوهش و تجربه است که نا آزموده در بوته آزمایش قرار میگیرد و در ژرفنای تاریک نا آگاهی، بارقه روشن اکتشاف و آگاهی تلألو می یابد.
روش معادل فارسی واژه method (مشتق از واژه یونانی rσοО یعنی در طول و taεm یعنی راه)  به معنای دقیق "در پیش گرفتن راهی" و یا معین کردن گامهائی است که برای رسیدن به هدفی میباید با نظمی خاص برداشت(خاکی،1378).
پژوهش و روش علمی اگر یک چیز نباشند کاملا نزدیک و وابسته به یکدیگرند(هومن،1373). روش علمی یا روش پژوهش علمی، فرایند جستجوی منظم برای مشخص ساختن یک موقعیت نا معین است(بازرگان و دیگران،1376). در نهایت باید اذعان نمود دستیابی به هدف های علم یا شناخت علمی میسر نخواهد شد مگر زمانی که با روش شناسی درست صورت پذیرید. به عبارت دیگر پژوهش از حیث روش است که اعتبار می یابد نه موضوع پژوهش(خاکی‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏‏،1378).

2- روشهای شناخت

شناخت شناسی نخستین گام و سنگ بنای آشنائی با روشهای پژوهش است. روشهای شناخت متعدد است و قدمتی به بلندای تاریخ بشر دارد. برای نمونه شناخت از طریق سیر و سلوک و عرفان یا شناخت از طریق مراجعه به افراد با صلاحیت از راه های کسب معرفت می باشند اما در روشهای تحقیق با دو رویکرد اصلی از شناخت مواجه هستیم:

رویکرد خردگرایانه یا Rationalistic approach: این رویکرد بر پایه قدرت تفکر استوار است و فرض بنیادی این روش آن است که عقل قادر به شناخت همه پدیده ها می باشد. استدلال قیاسی یعنی رسیدن از کل به جز اساس رویکرد خردگرایانه است که با مطالعات ارسطو آغاز شده است.

رویکرد تجربی یا طبیعت گرایانه یا Naturalistic approach: این پارادایم بر پایه اصول پوزیتیویسم (Positivism) استوار است یعنی فرض می شود واقعیت چیزی است که فرد می تواند به وسیله حواس خود آن را تجربه کند. بنابراین می توان متغیرهای یک پدیده پیچیده را به طور جداگانه مورد بررسی قرار داد. استدلال استقرائی یعنی رسیدن از جز به کل اساس رویکرد تجربی است که در دوران رنسانس در برابر رویکرد خردگرایانه مطرح شد.

هر پژوهش علمی دارای دو مرحله است . مرحله اول با استدلال قیاسی شروع می شود و در مرحله دوم با استدلال استقرائی به پایان می رسد:

مرحله اول (استدلال قیاسی) : مبانی نظری و پیشینه پژوهش --> فرضیه سازی --> تدوین گویه ها و سنجه های هر فرضیه

مرحله دوم (استدلال استقرائی) : جمع آوری، تلخیص و تجزیه و تحلیل داده ها --> نتیجه گیری و فرضیه سازی

راهنمای نگارش پایان نامه تمام گرایش‌های مدیریت

ایان نامه تحصیلی کارشناسی ارشد و دکتری مدیریت براساس یک استاندارد جهانی از پنج بخش تشکیل شده است. پس از نگارش پایان نامه مدیریت برای آنکه پایان نامه جلد شود باید به صورت زیر تنظیم گردد :

۱- صفحه عنوان

۲- پیشگفتار و در صورت نیاز تشکر و قدر دانی

۳- فهرست مطالب

۴- فصل اول – طرح تحقیق

۵- فصل دوم –پیشینه تاریخی تحقیق

۶- فصل سوم _ روش تحقیق

۷- فصل چهارم _ ارائه یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل آن

۸- فصل پنجم _ خلاصه تحقیق و ارائه پیشنهادها

۹- فهرست منابع و مآخذ

۱۰- پیوست

انواع متغیرها در پژوهش ها

متغیر، خانه­ ای از حافظه است که دارای اسم و نوع می ­باشد و با توجه به نوع آن مقداری اطلاعات در آن ذخیره می­ شود. متغیر یک مفهوم است که بیش از دو یا چند ارزش یا عدد به آن اختصاص داده می­ شود. به بیان دیگر متغیر یک نماد است که می­ توان عدد یا ارزش را جایگزین کرد. به عنوان مثال سن افراد، میزان تحصیلات، وزن و قد افراد، رضایت شغلی، استرس، اعتماد اجتماعی، تعهد سازمانی و ... متغیر محسوب می­ شوند. متغیرها بر اساس نقشی که در پژوهش دارند به انواع مختلفی تقسیم می­ شوند که مهم ترین آن­ها عبارتند از: متغیر مستقل، وابسته، میانجی، تعدیل­ کننده و متغیر کنترل.

1) متغیر مستقل

متغیر مستقل، متغیری است که بر روی متغیر دیگر تأثیر می­ گذارد. بنابراین متغیر مستقل، متغیر علّت می­باشد و به طور طبیعی در مطالعه رابطه متغیرها، متغیر مستقل از قبل وجود دارد که با تغییرات خود موجب تغییر در متغیری می­ شود که وابسته نام دارد. پس:
الف- متغیر مستقل، متغیری است که از قبل وجود دارد (قبل از متغیر وابسته) مثلا در مطالعه نقش جنسیت در میزان علاقه به فوتبال، جنسیت که از قبل وجود دارد متغیر مستقل نام دارد. یا در مطالعه تأثیر روش تدریس خاص در پیشرفت تحصیلی همواره روش تدریس خاص اعمال می­ شود، پس اثر آن در پیشرفت مشاهده می­ شود و این روش تدریس متغیر مستقل است.
ب- متغیر مستقل، در فرضیه نقش علّت را دارد، بنابراین نقش اثرگذار را دارد.
پ- متغیر مستقل در آزمایش­ ها، متغیری است که در کنترل پژوهش­گر است، می­ تواند آن را وارد فرآیند آزمایش کند یا از آزمایش خارج کند و یا مقدار آن را تغییر دهد.
ت- متغیر مستقل، متغیری است که پژوهش­گر از قبل با آن و تغییرات آن آشنایی دارد.
ث- متغیر مستقل، نقش معیّن­ کننده دارد.
ج- متغیر مستقل، در فرآیند محرّک و پاسخ، نقش محرّک را دارد.
چ- در آخر این که معمولا علامت آن در معادلات (به ویژه معادلات رگرسیونی) به صورت xاست. در رگرسیون متغیر مستقل را متغیر پیش بین هم می­ نامند.

2) متغیر وابسته

معمولا در پژوهش ها، مطالعه پژوهش­گر بر روی متغیر وابسته متمرکز است. به عبارت دیگر در عمل و در مرحله برخورد با مسأله، پژوهش­گر مشاهده می­ کند که متغیری تغییر می­ کند، اما نمی­ داند علّت این تغییر یا علّت اصلی این تغییر چیست و نیز قادر نیست این تغییرات را پیش­ بینی کند. بنابراین متغیر وابسته متغیری است که تغییرات آن وابسته به متغیر (متغیرهای) مستقل می­ باشد و حالت معلولی دارد و پژوهش­گر سعی می­ کند ابتدا در مطالعه مقدماتی با محور قرار­دادن متغیر وابسته، متغیر یا متغیرهای مستقل را شناسایی نموده، سپس با دست­کاری متغیر مستقل، تغییرات متغیر وابسته را بررسی نماید. به طور خلاصه:
الف- معمولا در هر پژوهشی، پژوهش­گر با یک متغیر وابسته و حداقل یک متغیر مستقل سروکار دارد. احتمال این که ما چند متغیر مستقل داشته باشیم زیاد است ولی معمولا متغیر وابسته (نهایی) یکی است. اگر در پژوهشی چندین متغیر وابسته وجود داشته باشد، پژوهش­گر عملا با چندین پژوهش مستقل سروکار خواهد داشت.
ب- متغیر وابسته در فرضیه نقش معلول را دارد بنابراین اثرپذیر است و زمانی تغییر می­ کند که متغیر مستقل در فرآیند آزمایش (یا به طور خودبه­ خودی در پژوهش ­های زمینه­ یابی یا پیمایشی) نقش خود را ایفا کرده باشد. البته در همه پژوهش­ ها نقش علّت و معلولی با این قاطعیت بیان نمی­ شود، بلکه جریان پژوهش و شیوه مطالعه طوری است که پژوهش­گران می­ کوشند به جای رابطه علّی از وجود رابطه صحبت کنند و حتی زمانی که مشخصه­ های آماری به گونه­ ای انتخاب می ­شوند که این ارتباط حالت تداعی پیدا کند، با این همه اگر ارتباط و تداعی را با علامت پیکان (فِلِش) نمایش دهیم در اغلب موارد این پیکان یک­ سویه و از متغیر مستقل به متغیر وابسته است.
پ- متغیر وابسته در آزمایش­ ها، متغیری است که تغییرات آن در کنترل پژوهش­گر نیست، بلکه در گروه تغییرات متغیر مستقل است، پژوهش­گر نمی­ تواند به طور مستقیم متغیر وابسته را حذف کند، یا دست­کاری کند و یا جهت آن را تغییر دهد.
ت- پژوهش­گر از آغاز با تغییرات متغیر وابسته آشنا نیست، بلکه شرایط پژوهش را از آن روی فراهم کرده است که این تغییرات را مطالعه کند.
ث- متغیر وابسته در پژوهش ها نقش پیش ­بینی­ شونده را دارد.
ج- متغیر وابسته در فرآیند محرّک و پاسخ، نقش پاسخ یا برون­داد را برعهده دارد.
چ- معمولا متغیر وابسته در عنوان پژوهش می ­آید. مثلا در عنوان پژوهش «بررسی میزان اعتماد اجتماعی در بین مردم شهر قم و عوامل مؤثر بر آن»، اعتماد اجتماعی متغیر وابسته است.
ح- معمولا علامت آن در معادلات (به ویژه معادلات رگرسیونی) بصورت Yاست. در رگرسیون متغیر وابسته را متغیر ملاک هم می­ نامند.

3) متغیر میانجی (واسط)

میانجی­ گری یا اثر غیرمستقیم زمانی رخ می­ دهد که اثر یک متغیر مستقل بر متغیر وابسته از طریق متغیر میانجی منتقل شود. متغیر میانجی متغیری است که بین دو متغیر دیگر قرار می­ گیرد و موجب ارتباط غیرمستقیم آن­ها با یکدیگر می­ شود. متغیر میانجی از متغیر پیشین خود (متغیر مستقل) اثر پذیرفته و بر متغیر پسین خود (متغیر وابسته) اثر می­ گذارد. فرض کنیم که میزان تحصیلات کارمندان بر میزان حقوق دریافتی آنان مؤثر است. در این حالت اثر میزان تحصیلات بر میزان حقوق مستقیم و بدون واسطه است. اما می­ توانیم فرض کنیم که تأثیر میزان تحصیلات بر میزان درآمد، هم به صورت مستقیم و هم به صورت غیرمستقیم از طریق جایگاه شغلی است. با این استدلال که افزایش میزان تحصیلات با بهبود و ارتقاء جایگاه شغلی کارمندان همراه است که این ارتقاء جایگاه شغلی خود موجب افزایش حقوق کارمندان می­ شود. در این حالت متغیر جایگاه شغلی یک متغیر میانجی است. تعداد متغیرهای میانجی می­تواند یک متغیر یا بیشتر باشد.
متغیر میانجی زمانی مورد­توجه قرار می­ گیرد که بین متغیر مستقل و وابسته رابطه بسیار قوی و بالا باشد(بارون و کنی،1986). متغیر میانجی را با علامت Mنشان می ­دهند.

4) متغیر تعدیل­ کننده:

متغیر تعدیل کننده، متغیر مستقلی است که نقش ثانویه دارد و پژوهش­گر مایل است اثر آن را در فرآیند آزمون فرضیه در کنار متغیر مستقل مطالعه کند. متغیر تعدیل کننده، متغیری است که بر رابطه متغیر مستقل و متغیر وابسته تأثیر اقتضایی دارد. یعنی، حضور متغیر سوم (متغیر تعدیل­کننده)، رابط مورد انتظار اصلی بین متغیرهای مستقل و وابسته، را تغییر می­دهد. متغیر تعدیل­گر متغیری است که جهت و شدّت ارتباط بین متغیر مستقل و وابسته را تحت تأثیر قرار می­ دهد. متغیر تعدیل ­کننده زمانی مورد توجه قرار می گیرد که بین رابطه بین متغیر مستقل و وابسته از حد انتظار پایین­ تر بوده و یا ناسازگار (جهت رابطه عکس انتظار ما باشد) است(بارون و کنی، 1986). در صورت­ بندی فرضیه از متغیر تعدیل­ کننده همانند متغیرهای مستقل و وابسته نام برده می شود. متغیر تعدیل­ کننده را معمولا با علامت Zنشان می­ دهند.
نقش این متغیر را در مثال­ های زیر بهتر می­توان درک کرد. فرض کنید پژوهش­گری در زمینه رضایت شغلی افراد مطالعه کرده است. او فرضی ه­ای تدوین می ­کند که: «رضایت شغلی افراد با میزان درآمد آنان رابطه دارد». مسلما برای هر پژوهش­گری این سوال مطرح می شود که آیا میزان رضایت شغلی افراد شاغل که ناشی از افزایش درآمد ماهیانه است در میان شاغلان زن و مرد تفاوتی ندارد؟ یعنی درست است که می­ گوییم (به عنوان فرضیه) با افزایش درآمد، رضایت شغلی هم بیشتر می­ شود ، اما آیا تأثیر این اقدام در شاغلان زن و مرد یکسان است؟ ممکن است اهمیت میزان درآمد در بین مردان (به دلیل نقشی که در تامین مخارج خانواده دارند) بیشتر از زنان باشد و افزایش یکسان در درآمد یک گروه از شاغلان زن و مرد، موجب افزایش یکسانی در رضایت شغلی آنان نشود، چرا که ممکن است در زنان عوامل مهم­ تری (سالم بودن محیط کاری، ساعات کاری، میزان مرخصی و ...) وجود داشته باشند که بیشتر از درآمد، بر رضایت شغلی موثر باشند. در این جا جنس افراد متغیر تعدیل­ کننده است که بر شدت رابطه بین درآمد و رضایت شغلی اثر می­ گذارند.
مثال­ دیگری که می­ توان زد این است که می­ دانیم در مشاغل دولتی بین میزان تحصیلات و میزان حقوق دریافتی کارمندان رابطه مثبت وجود دارد، بدین صورت که با افزایش میزان تحصیلات افراد، حقوق دریافتی آنان هم افزایش می ­یابد. اما وجود روند مثبت و افزایشی بین تحصیلات و حقوق در مشاغل دولتی، در بین همه مشاغل دولتی یکسان نیست. ممکن است که افزایش میزان تحصیلات در بین معلمان در مقایسه با سایر کارمندان ادارات دولتی تفاوت داشته باشد و افزایش تحصیلات معلمان موجب شود تا حقوق کمتری در مقایسه با کارمندان ادارات دولتی بگیرند. همچنین در ارگان­ ها و سازمان­ های مختلف هم این افزایش حقوق متفاوت است، مثلا ممکن است در ارگان­ های مرتبط با وزارت بهداشت یا وزارت نفت، افزایش میزان تحصیلات منجر شود که حقوق این دسته از کارمندان افزایش بیشتری (به عنوان مثال در مقایسه با کارمندان وزارت آموزش و پرورش) داشته باشد. متغیر نوع شغل یا نوع ارگان دولتی کارمندان، نقش تعدیل ­کنندگی را بین تحصیلات و حقوق کارمندان ایفا می­ کند و موجب می­ شود شدت رابطه بین تحصیلات و حقوق با توجه به نوع سازمان در حال خدمت، تغییر کند و تعدیل شود.

5) متغیر کنترل:

برخی متغیرها وجود دارند که لازم است پژوهش­گر آن ها را بشناسد و مدنظر قرار دهد و درباره آن­ها تدابیری اتخاذ کند، اما در بیان فرضیه نامی از آن­ها برده نمی­ شود، بلکه پژوهش­گر جدا از عبارت یا جمله فرضیه به ذکر آن­ها می­ پردازد، این متغیرها را کنترل می نامند. منظور از متغیرهای کنترل شده متغیرهایی هستند که در جریان پژوهش مورد کنترل قرار می­ گیرند و به تفسیر دیگر، تأثیرات آن­ ها کنترل یا خنثی می­ شود. از این متغیرها عمدتا در پژوهش­ هایی که دو گروه آزمایش و شاهد (کنترل) داریم، استفاده می­ کنیم.
مثال: می­ خواهیم تأثیر استفاده از وسایل کمک آموزشی چند رسانه ای (مانند رایانه و ویدئو پرژکتور) را بر یادگیری دانش ­آموزان بسنجیم. در این مثال، وسایل کمک آموزشی متغیر مستقل و یادگیری متغیر وابسته است. بدین منظور دو گروه از دانش­ آموزان را انتخاب می­ کنیم که از نظر ویژگی­ هایی مثل سن، جنس و بهره هوشی با یکدیگر برابر یا شبیه باشند. همچنین معلم هر دو کلاس را یک نفر انتخاب می­ کنیم. برای آموزش درس شیمی برای یک ترم در یک کلاس از وسایل کمک آموزشی چند رسانه ای استفاده می کنیم و در کلاس دیگر از وسایل کمک آموزشی استفاده نمی­ کنیم. سپس از دانش آموزان هر دو کلاس امتحان می­ گیریم که میانگین امتحان درس شیمی در کلاسی که در آن از رسانه­ های تصویری استفاده شده است 19 و در کلاسی که در آن از وسایل کمک آموزشی چند رسانه­ ای استفاده نشده بود برابر با 15 به دست آمده است.
نتیجه ­ای که می­ توانیم بگیریم آن است که به احتمال زیاد تفاوت نمره موجود بین دو گروه به استفاده از وسایل کمک آموزشی چند رسانه ­ای برمی­ گردد. وقتی می­ توانیم این جمله را بگوییم که صرفا متغیر مستقل در یک جا وارد شده باشد و در جای دیگر وارد نشده باشد و به تعبیر دیگر، همه متغیرها غیر از متغیر مستقل کنترل شده باشند. در این­جا، سن، جنس، بهره هوشی و فرد آموزش­ دهنده (معلم) متغیرهای کنترل می­ باشند.

منبع
کریمی، رامین (1394) راهنمای آسان تحلیل آماری با SPSS ، تهران: انتشارات هنگام

فرضیه چیست؟

فرضیه عبارت است از چیزی که پژوهشگر به دنبال آن می گردد. به عبارت دیگر فرضیه بیان حدسی و فرضی در بیان روابط بین دو متغیر است. در ضمن معمولا فرضیه به صورت جمله خبری آورده می شود. مثلا می گوییم «عدم تفاهم در بین والدین منجر به افت تحصیلی فرزندان می شود» به عبارت دیگر فرضیه باید به صورت ادعا بیان شود به همین ترتیب قابل بررسی و تایید کردن است، در ضمن فرضیه باید دقیق، روشن و آزمون پذیر باشد.

منابع تهیه فرضیه کدامند؟

1-    از طریق مطالعه در فرهنگ و آداب و رسوم جامعه مورد تحقیق.
2-    فرضیه ممکن است از علم سرچشمه بگیرد.
3-    از طریق تجربه شخصی ناشی شود (مثل افتادن سیب از درخت و کشف جاذبه زمین توسط نیوتن).
4-    فرضیه ممکن است بر اساس حدس و گمان باشد.

بدین ترتیب باید خاطرنشان ساخت که در تحقیقات حاضر، معمولا بهترین منبع فرضیه، همان چارچوب نظری است.

فرضیه راهنمای پژوهش است چرا که وظیفه پژوهشگر را مشخص می کند که چه کاری را انجام دهد و دنبال چه چیزی بگردد. اگر مساله پژوهش وظیفه پژوهشگر را بیان می کند، فرضیه چگونگی آن را روشن می سازد، مساله مشخص می کند که پژوهشگر چه کار باید انجام دهد اما فرضیه مشخص می کند که این کار چگونه انجام گیرد. به عبارتی مساله جا را نشان می دهد و فرضیه راه را نشان می دهد. فرضیه ها قوی ترین ابزار پژوهش هستند.

اصول بیان فرضیه

• فرضیه ها باید دقیقا پاسخ برای پرسشی (یا پرسش هایی) باشد که در بیان مساله طرح شده است.
• فرضیه ها باید پژوهشگر را به سمت هدف پژوهش برسانند.
• در هر فرضیه باید فقط پاسخ یک سوال داده شود، به عبارت دیگر در هر فرضیه باید رابطه یک متغیر مستقل و یک متغیر وابسته (و احتمالا یک متغیر تعدیل کننده یا میانجی) پیش بینی شود.
• در ساخت فرضیه، پژوهشگر با متغیرها سروکار دارد. پژوهشگر قبل از تدوین فرضیه باید به این مساله بیندیشد که این متغیرها را چگونه می تواند در فرآیند آزمایش یا گردآوری اطلاعات مورد مشاهده قرار داده و تغییرات آن را اندازه گیری کند.
• در پژوهش های دو متغیری، فرضیه ارتباط دو متغیر را پیش بینی می کند، گاهی هم فرضیه طوری تدوین می شود که تفاوت یک صفت را در دو گروه پیش بینی می کند.
• در تدوین فرضیه باید دقت کرد که برای آزمون فرضیه روش های آماری مناسبی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر پژوهشگر باید از ابتدا در تنظیم فرضیه، به نحوه سنجش و آزمون آن ها نیز توجه کند.

پس می توان گفت که فرضیه به روابط بین دو یا چند متغیر می پردازد. بدین ترتیب در تهیه باید موارد زیر را مدنظر قرار داد: 1- اصل صراحت، 2- اصل دقت، 3- اصل فراغت از ارزش(فرضیه نباید جانب دار باشد) و 4- اصل پژوهش پذیری فرضیه.

در ادامه تعدادی فرضیه به عنوان نمونه آورده ایم:

بین میزان درآمد افراد و رضایت از زندگی رابطه وجود دارد.
بین سازگاری شغلی و کیفیت زندگی کاری درکارکنان بیمه ایران رابطه وجود دارد.
بین سبک فرزندپروری مادران شاغل و مادران خانه دار تفاوت وجود دارد(فرضیه تفاوتی یا مقایسه ای).
سرمایه اجتماعی بر قصد کارآفرینانه تاثیر مثبت و معنادار دارد(فرضیه جهت دارد).
رضایت مشتری از وب سایت بر اعتماد مشتری به وب سایت اثر مثبت دارد (فرضیه جهت دار).
اعتماد برند نقش میانجی گری معناداری در رابطه رضایت برند و وفاداری برند دارد.
متغیر سبک شناختی در تاثیر سرمایه روانشناختی بر قصد کارآفرینانه نقش تعدیل گری معناداری دارد.

منابع:
صفری شالی، رضا (1386) راهنمای تدوین طرح تحقیق (پروپوزال نویسی). تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ

انواع روش پژوهش

قبل از توضیح انواع روش های تحقیق باید خاطرنشان ساخت که پژوهشگران و نویسندگان با توجه به زوایای مختلف، انواع متفاوتی از روش های تحقیق را بیان کرده اند که ممکن است طبقه بندی آن ها با یکدیگر متفاوت باشد. اما باید خاطر نشان ساخت که با درنظر گرفتن موضوع و زمان تحقیق می توان انواع تحقیق را به شکل زیر دسته بندی کرد. البته هر پژوهشگری ضرورتا نباید از یک روش استفاده کند بلکه می تواند با توجه به دو معیار موضوع و زمان از چند روش استفاده کند.

در مجموع روش های تحقیق معمولا مبتنی بر بینش ها هستند. به عنوان مثال در علوم اجتماعی دو نوع بینش وجو دارد که یکی اثباتی-تجربی و دیگری تفهمی-تفسیری است. در چارچوب این دو نوع بینش دو گونه روش به شرح زیر وجود دارد:
1-    روش تعمیمی، پهنانگر، کمّی
2-    روش تفریدی، ژرفانگر، کیفی
در ادامه به تقسیم بندی تحقیقات بر اساس هدف و ماهیت داده ها می پردازیم.

تقسیم بندی تحقیقات بر اساس هدف
تحقیق یا پژوهش را برحسب هدف می توان به شکل زیر دسته بندی نمود:
1- تحقیق بنیادی، 2- تحقیق کاربردی، 3- تحقیق توسعه ای.

1-    پژوهش بنیادی
پژوهش بنیادی، پژوهشی است محض، که عمدتاً فاقد نتیجه علمی فوری است. هدف اصلی این گونه تحقیقات پروراندن و یا تدوین نظریه ها می باشد. پژوهش هایی که در جهت گسترش مرزهای دانش بدون درنظر گرفتن استفاده علمی خاص برای آن ها انجام می پذیرد. هدف چنین پژوهش هایی، ایجاد نظریه از طریق کشف اصول و تعمیم های وسیع است و با کاربرد یافته ها در مسائل واقعی ارتباط چندانی ندارد.

2-    پژوهش کاربردی
پژوهش کاربردی، پژوهشی است که نتایج حاصل از آن در رفع نیازها و حل مشکلات به کار می آید. بنابراین هدف این نوع پژوهش ها، به کارگیری نتایج در حل مسائل و مشکلات خاص در جامعه است. در واقع پژوهش های کاربردی، پژوهش هایی هستند که در آن ها نظریه پردازی وجود ندارد، اما نظریه های حاصل از پژوهش های بنیادی را برای حل مسائل به کار می گیرند. هدف از چنین پژوهش هایی، حل مسائل خاص در موقعیت های واقعی است. به عبارت دیگر مفاهیم نظری را در موقعیت هایی که در آن ها مسائل واقعی وجود دارد، می آزماید. راه حل های ارائه شده برای حل مساله ها در این نوع پژوهش ها، کاربردی فراگیر و اعتباری کلی دارند.

3-    تحقیق یا پژوهش توسعه ای
پژوهش توسعه ای، عمدتاً متوجه نوآوری در فرآیندها، ابزارها و محصولات است. در واقع این نوع پژوهش ها، پژوهش هایی هستند که تاکید آن ها بر کاربرد مستقیم است. این نوع پژوهش ها با ایجاد نظریه سروکاری ندارند و در موقعیتی ویژه و بدون قصد کاربرد کلی یافته ها فراتر از موقعیت مورد مطالعه انجام می شوند. هدف از این نوع پژوهش، به کارگیری روش علمی برای حل مسائل در یک موقعیت مکانی و زمانی خاص است. بنابراین راه حل های ارائه شده در این نوع پژوهش ها صرفاً کاربرد محلی و برای مورد خاص پژوهش است.

منابع:
صفری شالی، رضا (1386) راهنمای تدوین طرح تحقیق (پروپوزال نویسی). تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ

نحوه نوشتن اهمیت و ضرورت انجام تحقیق در پژوهش

در این قسمت پژوهشگر باید تعیین کند که مطالعه مساله مدنظر وی از چه اهمیتی (از لحاظ تئوریک یا کاربردی و یا هردوی آن) برخوردار است. یعنی انجام پژوهش مورد نظر کدام مشکل را حل خواهد کرد و اگر پژوهش انجام نگیرد چه صدمه ای متوجه کل جامعه یا بخشی از جامعه (مثلا وزارت علوم یا وزارت صنایع و معادن) خواهد شد و چه کسانی از نتایج پژوهش استفاده خواهند کرد و چه استفاده ای خواهد شد و اگر این پژوهش به انجام نرسد، چه کسانی زیان خواهند دید و چه زیانی متوجه آنان می باشد.

در این قسمت باید دلایل پرداختن به چنین پژوهشی یا اهمیت موضوع آن با توجه به معیارهایی نظیر توسعه و پیشرفت کشور، صرفه جویی در هزینه ها، گسترش دانش، بهبود روش ها، حل مشکلات کشور و نظایر آن به اثبات رسد.

به طور خلاصه تاکید پژوهشگر بر کاربرد نتایج پژوهش با توجه به این سه سوال است:

1-    چرا انجام این پژوهش ضرورت دارد؟
2-    انجام این پژوهش دارای چه ارزشی است؟
3-    نتایج حاصل از آن به چه کار می آید؟

البته برخی از صاحب نظران معتقد هستند که اهمیت و ضرورت پژوهش باید از دو جنبه تئوریک و پاسخگویی به ضرورت های مورد نیاز جامعه و سازمان ها بیان شود. در ضمن اهمیت و ضرورت پژوهش باید حداکثر در دو صفحه تنظیم شود.


******
 

تعریف واژگان و اصطلاحات تحقیق

در بعضی از فرم های تعریف شده در خصوص طرح پژوهش از نگارنده خواسته می شود که واژگان و اصطلاحات پژوهش را تعریف نمایند و این موضوع متفاوت از تعاریف نظری و عملیاتی متغیرهای تحقیق می باشد زیرا در بخش تعریف نظری و عملیاتی متغیرها عمدتاً به تعریف متغیرهایی که در فرضیه های تحقیق مطرح شده و قرار است مورد سنجش قرار بگیرند، رداخته می شود و اما در بخش تعریف واژگان و اصطلاحات منظور کلیه واژه های مطرح شده در پژوهش (خصوصا واژه های مطرح در کلیات پژوهش) مدنظر است.

در این کلیه واژه ها و اصطلاحاتی که احتمالا مبهم و نامفهوم باشند یا برای پژوهشگر مفهوم خاصی دارند یا منظور پژوهشگر از کاربرد آن ها منظور خاصی است، باید تعریف شوند. در این قسمت معمولا هم اصطلاحات علمی و فنی تشریح می شوند و هم واژه ها و اصطلاحاتی که هرچند معمولی هستند ولی در طرح مورد نظر معنای خاصی از آن ها مستفاد می شود.

منابع:
صفری شالی، رضا (1386) راهنمای تدوین طرح تحقیق (پروپوزال نویسی). تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ

نحوه نوشتن مقدمه و بیان مسئله در پروپزال

 مقدمه (در پروپوزال)

مقدمه شمای کلی یا چکیده ای از کل طرح پژوهش شماست. نگارنده از این طریق می خواهد خواننده را با مبانی و کلیات موضوع پژوهش  مورد نظر خود آشنا کند. مقدمه نباید بیش از حد طولانی و دربرگیرنده مطالب حاشیه ای و غیرمرتبط باشد. به عبارت دیگر مقدمه به تاریخچه کلی پژوهش  اشاره می کند به طوری که هرکس با خواندن مقدمه بتواند درک کند که پژوهشگر قصد انجام چه پژوهش  را دارد. بنابراین پژوهشگر بهتر است مقدمه را در پایان پژوهش  نیز اصلاح کند. معمولا برای قسمت مقدمه حداکثر تا 3 صفحه را در نظر می گیرند.

برای نوشتن مقدمه شما آزادید که چه مطالبی بنویسید ولی توجه کنید که مطالب شما باید زمینه ساز بحث اصلی باشد. می توانید از وضعیت دنیا و کشور خودمان در خصوص متغیر مورد نظرتان صحبت کنید، می توانید از تئوری ها و نظریه ها مدد بگیرید، می توانید از سوانح و اتفاقات استفاده کنید، .... اما هرچه می نویسید حتما باید منبع موثق داشته باشد و ارجاع دهی به آن ضروری است و ضمنا تمامی مطالبتان باید به موضوع اصلی مرتبط باشد.

فرض کنید می خواهید مقدمه یک پژوهش  در زمینه اهمیت مسابقات ورزشی در خوابگاه های دانشجویی را بنویسید. مقدمه پروپوزال شما در این زمینه می تواند در خصوص معرفی زندگی خوابگاهی و مفهوم بهبود زندگی خوابگاهی، بخشنامه های مرتبط، و قوانین مربوطه باشد و در ادامه به اثرات ورزش بر سلامت و بهبود زندگی فردی و جمعی پرداخته و اشاره ای هم به ورزش در محیط دانشگاه و خوابگاه نمایید و حتی اگر می خواهید از مدل های موجود استفاده کنید، مدل را هم در این بخش معرفی کنید و در ادامه با یک جمله، ارتباطی مقدمه را به بقیه مطالب موجود در پروپوزال وصل کنید.  

منابع
صفری شالی، رضا (1386) راهنمای تدوین طرح تحقیق (پروپوزال نویسی)، تهران: فرهنگ و جامعه.

بیان مسئله در پروپوزال و پایان نامه

 

از بخش های مهم و زیر بنایی برای نگارش پیش نویس طرح پژوهشی، بیان مسئله است که ضمن آشنا نمودن خواننده با موضوع تحقیق در روشن نمودن مراحل بعدی پژوهش مثل اهداف و روش، تاثیر بسیار دارد. در این بخش محقق اطلاعات زمینه ای و ابعاد مختلف موضوع ، دلایل انتخاب و فواید ناشی از تحقیق را به روشنی توضیح می دهد تا ایده تحقیق موجه جلوه کند و ضرورت انجام آن احساس شود و اهمیت آن آشکار گردد. بیان مسئله همچنین در ارائه طرح به مسئولین و سازمان های تامین کننده بودجه و توجیه آنان کاربرد دارد.
در نگارش این مبحث باید ابتدا به ارائه موضوعات کلی پرداخت، سپس طی یک روند منطقی موضوع موردنظر را به طور اختصاصی شرح داد. به عنوان مثال اگر موضوع مورد بررسی تاثیر نوعی وسیله پیشگیری از بارداری است، بهتر است اول اشاره ای مختصر به مشکلات ازدیاد جمعیت نمود. سپس راه های کنترل جمعیت و راه های پیشگیری از بارداری و در نهایت به طور اختصاصی به روش مورد نظر پرداخت. توجه به نکات زیر در تدوین بیان مساله ضروری است:
 

•  تعریف مساله (توضیح بنیادی موضوع ، تبیین ابعاد و وسعت آن)
•  اهمیت مساله (با تاکید بر منابع علمی و اطلاعات جدید)
•  راه حل های موجود (با تاکید بر منابع علمی و اطلاعات جدید
•  لزوم اجرای پژوهش (مثل عوارض ناشی از تداوم مشکل 
•  اشاره به آنچه می خواهد انجام شود همراه با اشاره ای کلی به اهداف و جمعیت مورد مطالعه.

 
به عبارت دیگر باید خاطرنشان ساخت که در بیان مساله باید به موارد زیر توجه شود: 1) تعریف مساله، 2) بررسی وضع موجود، 3) دورنمای آینده، 4) بیان مساله مورد نظر به صورت جمله خبری یا سوالی.
پس پژوهش با قصد پاسخگویی و راه حل یابی برای یک مساله اصلی که در قالب یک پرسش بیان می شود، انجام می گیرد. بدین ترتیب باید حول محور یک مساله اصلی، سازماندهی شود تا در نهایت بتواند با آن مساله پاسخ دهد.

انتخاب عنوان پژوهش مناسب

اولین قدم در انجام هر پژوهشی مشخص کردن عنوان پژوهش است. پژوهشگر نمی تواند بدون داشتن عنوان پژوهش، اقدام به انجام آن نماید.
برای انتخاب و ارائه یک عنوان مناسب پژوهش، رعایت نکات زیر لازم است:
1-    عنوان پژوهش باید به صورت عبارت کوتاه، مختصر و خبری (غیر سوالی) بیان شود، در واقع نباید خیلی کم و طولانی باشد.
2-    عنوان پژوهش باید با استفاده از واژه ها و تعابیر دقیق بیان شود.
3-    عنوان پژوهش نباید به صورت منفی باشد، زیرا هنگام پژوهش در مورد موضوعی، نباید پیش داوری منفی درباره آن موضوع وجود داشته باشد.
4-    در صورت لزوم باید جامعه آماری، و زمان و مکان انجام پژوهش به صورت دقیق بیان شود.
5-    در مجموع عنوان باید فشرده و مختصر باشد و هدف های پژوهش را به روشنی نشان دهد.
6-     عنوان پروپوزال می تواند از موضوع، هدف، فرضیه یا سوال پژوهش استخراج شود. اما باید به گونه ای باشد که کل طرح را دربرگیرد.
7-    در صورت وجود محدودیت خاصی در قلمرو پژوهش، ذکر آن در عنوان لازم است. در چنین مواردی می توان عنوان را به دو قسمت اصلی (برای نشان دادن موضوع پژوهش) و فرعی (برای نشان دادن قلمرو پژوهش) تقسیم کرد و نوشت.
8-    بهتر است از واژه هایی مانند بررسی، مطالعه، تبیین و ... در ابتدای عنوان پروپوزال اجتناب کرد.
9-    اگر پژوهش دارای متغیرهای مستقل و وابسته باشد، در عنوان پژوهش معمولا متغیر مستقل و وابسته بیان می شود. همچنین اگر تعداد متغیرهای مستقل بیش از یک مورد باشد به صورت عوامل بیان می شود. مانند: «بررسی میزان اعتماد اجتماعی در بین مردم شهر قم و عوامل موثر بر آن».

در ادامه عناوین تعدادی پایان نامه و رساله دکترا به عنوان نمونه ذکر شده است.
«نقش کیفیت، رضایت، ادراک توریسم درمانی و اعتماد بر وفاداری و نگرش به توریسم درمانی از دیدگاه کارمندان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی»
«ارزیابی بلوغ دولت الکترونیک و شناخت موانع آن در سازمان امور مالیاتی کشور در سال 1393»
«تاثیرات کاربرد استراتژی های رقابتی و تکنیک های حسابداری مدیریت استراتژیک روی عملکرد شرکت های تولیدی شهرک های صنعتی استان چهارمحال و بختیاری(در سال 1393)»
«ارائه مدل مناسب تسهیم دانش به منظور بهبود عملکرد در شرکت ملی صنایع مس ایران - مجتمع مس سونگون»
«رابطه بین حمایت اجتماعی ادراک شده و خودبسندگی با بهزیستی روانشناختی با نقش واسطه گری کمال گرایی در بین دانشجویان دانشگاه های شهر کرج»
«ارزیابی اثربخشی گروه درمانی شناختی - رفتاری بر افسردگی ،خودکارآمدی وتصویر بدنی زنان مبتلابه سرطان پستان»
«ارزیابی مدل روابط سبک های تربیتی و کیفیت زندگی والدین با مهارتهای اجتماعی کودکان 4 تا 6 ساله در سال 1392»
«مقایسه میزان هوش هیجانی در بین دانش آموزان دختر و پسر مقطع ابتدایی در شهر تهران».


همچنین رعایت موارد زیر در انتخاب عنوان یک پژوهش (اعم از طرح پژوهشی، پایان نامه کارشناسی و کارشناسی ارشد و رساله دکترا) مهم است:

• شرایط انتخاب موضوع تحقیق
• قابلیت اجرا و عملی بودن موضوع آن
• جدید بودن موضوع و اجتناب از دوباره کاری
• تناسب با زمان و مکان جغرافیایی
• مناسب بودن موضوع و داشتن حدود و ثغور مشخص
• باصرفه بودن موضوع؛ به طوری که فایده های انجام آن به مراتب بیشتر از هزینه های آن باشد.
• علاقه مندی و دانش پژوهشگر؛ موضوع انتخابی باید در حوزه کاری و تخصص پژوهشگر باشد و پژوهشگر به موضوع موردنظر علاقه مند باشد.

منابع:
صفری شالی، رضا (1386) راهنمای تدوین طرح تحقیق (پروپوزال نویسی). تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ